De Tweede Wereld Oorlog 1940 – 1945

 

Op deze pagina treft u onderwerpen aan die betrekking hebben op de oorlogstijd

● Wanneer begon de Tweede Wereldoorlog?
De Tweede Wereldoorlog begon feitelijk in 1939 met de inval in Polen.
Maar er was al wél iets aan vooraf gegaan…
Voorheen, in maart 1936, had Hitler reeds het Rijnland (het land ten westen van de Rijn, wat voor de Eerste Wereldoorlog tot Duitsland behoorde) ingenomen.
Later, in maart 1938, annexeerde (= inlijven) Duitsland Oostenrijk. Maar Oostenrijk wilde graag deel uitmaken van Duitsland.

Twee weken na de inlijving van Oostenrijk (maart 1938) roept Hitler Henlein, de leider van de SDP (Sociaal Democratische Partij), bij zich. Hij krijgt gedetailleerde richtlijnen hoe er verder naar een crisis moet worden toegewerkt. De SDP moet zodanige eisen stellen dat die onaanvaardbaar zijn voor de Tsjechische regering.
Zo gebeurt. Er worden incidenten uitgelokt (= in scène gezet) waarbij verschillende doden vallen.
Begin mei 1938 geeft de Tsjechische regering toe op een belangrijk punt: Henlein krijgt volmacht om zelf voor de ordehandhaving in Sudetenland (westelijk Tsjechoslowakije) in te staan.

Aanloop naar de Tweede Wereldoorlog

Joden vervolgingen 1933

 

1938

1945 

Artillerist               Genist                   Infanterist              Huzaar             Jager

Wielrijder-Vaandrig  Vlieger

De oorlogsjaren 1940 – 1945

Ik weet nog goed hoe de vliegtuigen s’nachts over ons huis vlogen richting Duitsland het gedreun van de vliegtuigmotoren was goed te horen daar ik op zolder sliep. Het zolderraampje was afgeplakt met papieren plakband om te voorkomen dat de ruit eruit zou vallen door het gedreun.We mochten s’avonds zo min mogelijk licht aan doen, en de gordijnen moesten goed dicht blijven, het was een beetje griezelig spannende tijd.Mijn ouders hadden voldoende eten in huis en dat kwam doordat mijn vader die een lederwarenfabriek had aan het Koewegje te Zwolle producten had die mijn twee oudste broers gingen ruilen bij de boeren. Zo hadden wij vaak veel gasten zo ook de Fam. Kempers uit Schiedam die lopend vanuit Schiedam naar Zwolle kwamen.Om eten te krijgen werd vrij snel distributie ingevoerd, want je kon levensmiddelen niet meer vrij kopen, maar men kreeg per persoon bonnen..De bonnen geven recht op een bepaalde hoeveelheid. Er werden steeds meer goederen onder het bonsysteem gebracht.Voor de kinderen werden extra bonnen beschikbaar gesteld voor voedsel-textiel en schoenen. Ik kan mij ook de gaarkeuken aan de Blijmarkt een grijs houten gebouw goed voor de geest halen, het was vlak bij het postkantoor.

Stationsemplacement Zwolle gezien vanaf de Hogespoorbrug, hier hadden de Duitsers een afweergeschut staan, en over deze brug heb ik zo hard gelopen naar huis toen we kolen wilden pakken vanaf de wagons. Aan de andere kant van de brug zag je de Oosterlaan liggen en kan ik mij nog herrineren dat de Duitse vliegtuigen reepjes zilverpapier dropten en we stonden dan te kijken vanuit een portiek naar de lucht, en zo probeerden de Duitsers het radio verkeer  van de vliegtuigen te storen. Als je dan op de brug stond en de passerende stoomtreinen onderlangs gingen verdween je in de stoom.De Hogespoorbrug over het spooremplacement van Zwolle, was volgens het bestek bestemd voor voetgangers, handkarren en vee, werd gebouwd in 1883, en verbond de stad met het toen nog vrijwel agrarische Schelle. Het ontwerp was van jhr.M.J.Schuurbecke Boeije, ingenieur in dienst van de Staatspoorwegen.Deze paste voor de overspanning lensliggers toe, een constructie die door de Duitse ingenieur F.A. von Pauli omstreeks 1855 was ontwikkeld. Uit overwegingen van minimalisering van materiaalgebruik bedacht deze een vakwerkligger waarbij de krachten over de gehele lengte van de ligger min of meer gelijk zou zijn. Bij de Zwolse brug hebben de liggers een zuivere paraboolvorm, die met drie overspanningen van elk 36 meter het emplacement overbruggen.Bijzonder is verder dat de brug, in tegenstelling tot veel andere kunstwerkrn uit die tijd, door een Nederlands constructiebedrijf, de firma H.Dalhuisen in Kampen is gebouwd. Ten behoeve van de elektrificatie van het spoor zijn de jukken en de landhoofden waar de brug op rust in de jaren vijftig verhoogd.Bruggen met deze constructie zijn in Nederland sporadisch gebouwd, en de brug bij Zwolle is de enige die nog rest. De brug is een Rijksmonument.

Stempels en handteekeningen, nagemaakt en gebruikt te Zwolle gedurende de Duitsche bezetting.Het boek Vrij Zwolle is samengesteld door de Zwollenaar David Wijnbeek.

De kruidenier en de reclame in oorlogstijd.

 

 

Onderstaande verhaal is afkomstig van de Heer C.Haan die 25 jaar bedrijfsleider was bij Molenaar Kindermeel Westzaan

P.Molenaar en Co Meelfabrieken NV

1943-1944. Inkwartiering Duitse militairen.

 

Een onderdeel van de Duitse Wehrmacht was met hun paarden ondergebracht bij boer Bruinisse vlak naast de Watertoren. Niet alle militairen vonden daar onderdak maar werden ingekwartierd bij de burgerij in de buurt, namelijk in de Kerkbuurt en Watermolenstraat en wel bij mensen zonder kinderen .Ook de heer K.Swart kreeg aanzegging voor 2 man inkwartiering, wat deze niet zag zitten en verzocht daarom Koeman om ze van hem over te nemen. Maar deze had reeds, 2 man toegewezen gekregen. Het betrof alleen onderdak, de menage kregen ze bij hun onderdeel.

De eerste de beste dag van de inkwartiering dat Koeman thuis kwam van z`n werk vond hij een van de soldaten liggend in zijn badkuip ! De badkuip was gevuld met ijskoud water, bestemd voor eventuele calamiteiten en niet om in te baden. Hoe snel die jongen uit de kuip is gekomen, daar kon ik me wel wat bij voorstellen, want als oom Jaap kwaad was, nou dan was hij niet gemakkelijk, dat wist ieder die hem kende en die Duitser kwam het ook aan de weet.

De inkwartieringen bij de burgers duurden niet lang.

  

Invordering metalen,radio`s enz.

Al deze spullen moesten ingeleverd worden ten behoeve van de totale oorlogvoering, zoals dat zo mooi heette. Waardevolle voorwerpen werden niet ingeleverd, men verborg het liever. Zo ook spullen van de directie en van Koeman zelf werden door hem in kisten verpakt en onderin de fabrieksschoorsteen opgepakt. Radio`s moesten bij een van de fabrieken aan de Allanstraat ingeleverd worden en werden daar ook opgeslagen.

Saillant was dat m`n oom zijn ingeleverde toestel na de oorlog bij een vriend in huis zag staan !

 

Schuilplaatsen.

Bij razzia`s was het belangrijk om een schuilplaats te hebben, in het kantoor was er een en wel boven de kluis in het privekantoor. Daar was een loze ruimte die bij de bouw van het kantoor weggetimmerd was en die door middel van een door m`n oom gemaakt verborgen luik, weer bereikbaar was.

                Zelf zat ik bij hem in het laatste oorlogsjaar ondergedoken vanwege de Arbeitseinsatz.

Toen het op een zeker moment te gevaarlijk werd voor ieder manspersoon, kwamen Pieterbaas en Cobaas, gewaarschuwd door de ondergrondse, naar de schuilplaats in het kantoor, waar ik ook naar toegegaan was. Daar hebben we gedrieen een groot deel van de nacht doorgebracht, totdat er bericht kwam dat de Grune Polizei zich uit de omgeving had terug getrokken.

 

Evacue`s

In het laatste oorlogsjaar werden er in IJmuiden en Velsen Noord vele huizen met de grond gelijk gemaakt om een schootsveld te verkrijgen voor de ,,Abwehr”!

De bewoners werden in het achterland ondergebracht bij particulieren. Westzaan moest ook aan een aantal slachtoffers huisvesting bieden. De fam.Koeman kreeg een echtpaar uit Velsen-Nrd. in huis. In onderling overleg verhuisden m`n oom en tante naar de voorzijde van het huis en de fam. Lauffer kreeg de beschikking over de achterzijde, de keuken werd gedeeld, want er was alleen een kolenfornuis (fabr.P.Bes) beschikbaar, waar baggerturf in kon worden gestookt.

SIRENE-geloei

De sirene die boven op het silo gebouw stond en waarmee het begin en einde van de werktijd werd aange- kondigd, werd bediend in het fabriekskantoor. In de oorlogsjaren mocht er geen gebruik van worden gemaakt, wat voor een groot deel van de dorpsbevolking een handicap was, daar men op het geluid van de sirene b.v. s`morgens opstond of naar het werk vertrok en meer van deze dingen, het was voor velen een gemis dat tijdsein !!  

       

Kort nadat Nederland was bezet, werd de opgeslagen rijst in beslag genomen en linearecta afgevoerd naar Duitsland.!! Een kleine hoeveelheid bleef gespaard, waardoor in de oorlogsjaren nog kindermeel beschikbaar was voor zieken, bejaarden en ziekenhuizen.

           Alles ging wel op speciale vergunningen, maar in nood gevallen kon de plaatselijke bevolking altijd bij de heer Koeman terecht, die zo het een en ander voor de Directie regelde !

Ieder personeelslid beschikte in de laatste hongerwinter thuis over een zak meel van 50 kg als reserve en daarbij werden elke week een paar broden verstrekt, gebakken door de plaatselijke bakkers. En dat was wel wittebrood en geen regeringsbrood.

        Op een en ander werd nauwlettend toegezien dat er niets van dat alles in de zwarte handel terecht kwam, degene die zich daar mee in liet werd van verdere voorzieningen uitgesloten.

Er is mij zelf een geval bekend dat er pannenkoeken verkocht werden voor een rijksdaalder het stuk.!! Hiertegen werden gelijk maatregelen genomen. Voor eigen gebruik meel ruilen voor boter,vlees e.d. moest kunnen, maar verkopen niet.!

          De hier gevestigde bedrijven kregen ook te maken met de door de Duitsers ingestelde Arbeitseinsatz, voor Molenaar had dat , voorzover mij bekend , geen verstrekkende gevolgen.

Toch kwamen enkelen van het personeel in aanmerking voor de Einsatz,.Voor zover mij bekend werd Piet Havik in Duitsland te werk gesteld en dook Jan Baas onder in Noord.Holland, meer hierover is mij niet bekend.

Naarmate de oorlog duurde kwam er steeds meer gebrek aan allerlei producten, suiker was ook zo`n artikel wat schaars en dus op de bon was. Nu was er aan de fabriek nog een behoorlijke hoeveelheid aan suiker in voorraad, die normaal werd gebruikt bij de pudding fabricage. Deze suiker was opgeslagen in magazijn H op de 1^ste Verd. van gebouw G. Dit was een ruimte zonder ramen en met 1 deur die extra goed op slot kon. Alleen was er een groot dakvenster.

 Meelfabrieken P.Molenaar en Co Westzaan       

In deze ruimte lagen allerlei spullen waar toezicht opgehouden werd bij afgifte en gebruik .n.m grondstoffen voor de bereiding van diverse pudding soorten. o.a. suiker, bigarreaux, mandflessen met sterke drank om o.a. vanille stokjes te trekken enz.enz.

De voorraad suiker was toen 10 tot 20 balen ˆ 50 kg. Hiervan was maar een enkeling op de hoogte. Op een moment was er suiker op kantoor nodig voor de koffie en Koeman, de enige met de sleutel van het magazijn, wil suiker gaan halen. Bij binnenkomst van het magazijn tochtte het er verschrikkelijk en toen bleek ook dat alle suiker op 1 baal na weg was. Het draadglas bleek netjes van het dakvenster gehaald en zo waren de zware balen omhoog getild en over het dak afgevoerd.

Deze zware klus kon niet door een enkeling geklaard zijn, dat was duidelijk. Ook dat er 1 baal was achtergelaten deed vermoeden dat het werk door de Ondergrondse was gedaan. Nooit is bekend geworden hoe, wie en wat er heeft gespeeld. Wel kreeg Koeman, toen hij met een smoes bij iemand van de Ondergrondse op bezoek ging, surrogaat koffie met suiker, terwijl er voordien wel koffie maar altijd zonder suiker was geschonken Foutje !!

     Als de Ondergrondse om suiker had gevraagd hadden ze zeker gekregen, net zo goed als dat ze van meel werden voorzien, dit voorval viel wel verkeerd bij de Directie.

     In de hongerwinter was er maar een paar uur per dag stroom, de werkzaamheden stonden dan ook op een laag pitje. Het personeel werd bezig gehouden met wachtlopen en turf steken.    

Wat er gebeurde met de overblijfselen van de in 1941 gesloopte Oranjeboom  is reeds vermeld.  

Turfsteken: geen gas, geen stroom, geen kolen maar toch moest het beetje etenswaar wat er nog was, verwarmd of gekookt worden. Op het fabrieksterrein werd ruimte gemaakt om de bagger die uit de omliggende sloten werd gehaald, op te slaan. Na een eerste droging werden er groeven in gestoken, was de bagger voldoende droog dan werden er turven van gestoken die verder in de wind te drogen werden gezet. Als de turven zover waren dat ze gestookt konden worden, werden ze onder het personeel verdeeld.

Er werd doorlopend gebaggerd en gestoken, want er was veel vraag naar. Zo kon de kachel branden en er kon op gekookt worden, ieder had meel in huis en met zoveel boeren in de omtrek waar melk gehaald kon worden, behoefde er geen honger geleden te worden. Koeman verzorgde voor alle directieleden vlees als er ergens clandestien geslacht werd en voor volle melk, zelf kreeg hij ook z`n deel. Witte brood bakken, melk afromen en karnen waren toen dagelijkse bezigheden.            

                                   

Deze Distributie stamkaart moest men gebruiken in combinatie met bonnen, en was tevens het bewijs van opneming in het bevolkingsregister

Ook in Duitsland kon je niets kopen zonder bon.

Oorlogs reklame borden.

Rotterdam een vernielde stad.